روند عملیات‌های سیاست پولی بررسی شد؛
روند نزولی کاهش ارزش توافق بازخرید
بانک مرکزی برای ایفای نقش خود در مدیریت نقدینگی و کنترل نرخ بهره از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کند. یک از ابزارهای سیاست پولی، عملیات بازار باز است که بیشتر به‌صورت «توافق بازخرید» (Repo) انجام می‌شود و بانک مرکزی از آن برای تنظیم ذخیره نقدینگی کوتاه‌مدت در بازار بین‌بانکی بهره می‌برد. به‌عبارت‌دیگر انتخاب موضع توافق بازخرید یا ریپو در عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی به معنی افزایش ذخیره نقدینگی به بانک‌ها و جلوگیری از کمبود نقدینگی در آنها محسوب می‌شود. بااین‌حال این روند از حراج دوازدهم (عملیات انجام شده در ۹ تیرماه) کاهشی شد. این روند کاهشی در حراج ۱۳ به اوج خود رسید و در حراج ۱۴ در تعداد بانک‌های شرکت‌کننده و ارزش توافق بازخرید سررسید شده خود را نشان داده است. این موضوع که نشان‌دهنده کاهش نیاز بانک‌ها به ذخیره نقدینگی بازار بین‌بانکی است در کاهش نرخ بهره بین‌بانکی نیز نمود پیدا کرده است. به‌طوری‌که نرخ بهره بین‌بانکی در هفته منتهی به ۲۵ تیرماه با ۰.۱۶ واحد درصد به ۲۳.۶۴ درصد رسید که کمترین مقدار از مردادماه سال گذشته بود.
به عقیده کارشناسان این رکورد زنی‌های کاهشی بازار پولی و بانکی کشور نشان از مازاد شدن ذخایر بین‌بانکی بانک‌ها در تیرماه نسبت به سنوات گذشته دارد. به نظر می‌رسد مازاد شدن ذخایر بانک‌ها در بازار بین‌بانکی و در نتیجه آن کاهش نرخ بهره بانکی به دلیل اقدامات حمایتی اتخاذ شده برای جبران اثرات اقتصادی جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رخ داده است. در آن دوره سیاستگذار برای جبران شرایط جنگی، مجبور به استفاده از حساب واحد خزانه، بخشش جرایم دیرکرد اقساط و افزایش اسکناس موجود در خودپردازها و... شد که هر کدام از این موارد می‌تواند موجب افزایش ذخایر بین بانکی بانک‌ها شده باشد.
۱۴ عملیات توافق بازخرید در ۳.۵ ماه
باتوجه‌به نوسانات ثبت شده در تیرماه بررسی روند عملیات‌های توافق بازخرید انجام شده سال جاری، می‌تواند بیان‌کننده نکاتی در خصوص این سیاست پولی باشد. بانک مرکزی از تاریخ ۱۸ فروردین ۱۴۰۴ تا ۳۰ تیر ۱۴۰۴ (حدود ۳.۵ ماه) ۱۴ عملیات توافق بازخرید انجام داده است.
توافق بازخرید نوعی معامله کوتاه‌مدت است که در آن بانک مرکزی اوراق بهادار را به بانک‌ها می‌فروشد و متعهد می‌شود آن را در تاریخ مشخصی در آینده بازخرید کند. این ابزار به بانک مرکزی امکان می‌دهد تا به‌صورت موقت نقدینگی را به بانک‌ها تزریق یا از آن جمع‌آوری کند. این عملیات به‌ویژه در شرایطی که نقدینگی بازار دچار نوسان است، به عنوان ابزاری مهم برای تثبیت بازار پول و کنترل تورم کاربرد دارد.
ارزش سفارش‌های پذیرفته شده در ۱۴ عملیات انجام شده، بین ۲۷۰۰ تا ۴۰۱۷ میلیارد تومان متغیر است که نشان می‌دهد بانک‌ها به‌طور مداوم به نقدینگی نیاز داشته‌اند. بیشترین مقدار در تاریخ ۲۵ خرداد با ۴۰۱۷ میلیارد تومان بوده که در این مورد خاص، شامل اعتبارگیری قاعده‌مند نیز بوده‌است. این حجم قابل توجه ذخیره نقدینگی تزریق شده بیانگر فشار بانک‌ها برای تامین منابع مالی کوتاه‌مدت است. همچنین بررسی روند نشان می‌دهد، ارزش مانده توافق‌های بازخرید سررسید نشده در هر دوره نزدیک به ارزش پذیرفته شده همان دوره است، که بیانگر بازپرداخت به موقع و مدیریت مناسب ذخایر نقدینگی توسط بانک مرکزی است.
یکی دیگر از نکات بررسی داده‌ها، ثابت ماندن نرخ بهره توافق بازخرید در سطح ۲۳ درصد در تمام طول دوره است. این ثبات نشان می‌دهد بانک مرکزی در این بازه زمانی، سیاست نرخ بهره را تغییر نداده و احتمالا قصد داشته با تثبیت نرخ، ثبات روانی و اقتصادی ایجاد کند. بااین‌حال کارشناسان اثرگذاری نرخ بهره در شرایط اقتصادی حال حاضر را بسیار محدود ارزیابی می‌کنند.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد، بیشتر عملیات‌ها با مدت ۷ روزه اجرا شده‌اند؛ اما دو مورد شامل عملیات‌های شماره ۱۱ و ۱۲ به ترتیب با مدت‌زمان ۱۵ و ۱۴ روز انجام شده‌اند. باتوجه‌به تاریخ انجام دو عملیات انجام شده (عملیات ۱۱ در ۲۵ خرداد و عملیات ۱۲ در ۹ تیرماه برگزار شد) در دوران جنگ و بافاصله نزدیک بعد از آن است؛ افزایش مدت‌زمان توافق بازخرید در این موارد می‌تواند ناشی از فشار نقدینگی بالاتر یا سیاست بانک مرکزی برای ایجاد اطمینان بیشتر در بازار باشد. این نکته مهم بیانگر احتمال شرایط غیرمعمول در بازار پول است که بانک مرکزی برای مدیریت آن نیاز به عملیات بلندمدت‌تر داشته است.
کاهش تدریجی تعداد بانک‌ها و موسسات اعتباری شرکت‌کننده
تعداد بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی شرکت‌کننده در حراج‌ها از ۲۲ به ۱۹ کاهش‌یافته است. به‌طوری‌که در سه ماه نخست تعداد شرکت‌کنندگان بین ۲۲ و ۲۱ در نوسان بوده است ولی در آخرین حراج تیر ماه این رقم به ۱۹ کاهش یافته است. این کاهش می‌تواند نشان دهد بانک‌ها در این دوره کمتر تمایل به دریافت نقدینگی از بانک مرکزی داشته‌اند.
