دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران:
ریسک سرمایه‌گذاری در کتاب باید کاهش یابد
فروش حق چاپ کتاب سودآورترین کار برای ناشران است
صنعت نشر ایران سال‌هاست در وضع خوبی به سر نمی‌برد، این را می‌توان با گذری در خیابان انقلاب و گفت‌وگو با ناشران دریافت.
بسیاری از آنها از مجوزهای دیرهنگام یا لغو شده، ممیزی، گرانی کاغذ و کمبود جا برای ارائه آثارشان گله دارند. نمایشگاه کتاب از دیگر مواردی است که ناشران مستقل از آن به عنوان مشکل عمده صنعت نشر یاد می‌کنند و برگزاری آن را یکی از دلایل کسادی صنعت توزیع به‌عنوان صنعت حامی نشر برمی‌شمارند. در گفت‌وگو با محمود آموزگار، دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران از او درباره مشکلات تولید و توزیع کتاب در ایران و نقش اتحادیه در رفع آنها پرسیدیم.
• اگر مشکلات صنعت نشر در ایران را به مشکلاتی در حوزه‌های تولید و توزیع کتاب تقسیم کنیم، شما مشکلات این صنعت در حوزه تولید را در چه می‌دانید؟
یکی از مباحثی که درباره تولید کتاب در ایران وجود دارد، تعداد عناوین بالای کتاب‌های منتشر شده با شمارگان متوسط هزار نسخه است که نشان‌دهنده یک ناهنجاری عمیق در صنعت نشر است. این امر از یک طرف گویای عدم دسترسی مخاطب به کتاب با توجه به شمارگان پایین و ضعف سیستم توزیع و از طرف دیگر نیز گواهی بر مشکل مخاطب‌سنجی از سوی ناشران و پدیدآورندگان است. علی‌القاعده برای اینکه اقتصاد نشر سروسامان یابد، باید تولیدکنندگان و پدیدآورندگان به نیاز جامعه مخاطب توجه کرده و آن را در کار خود لحاظ کنند. از سوی دیگر یکی از مواردی که موجب درآمد برای ناشران می‌شود، فروش کتاب نبوده، بلکه فروش حق چاپ آن به زبان دیگر یا به اصطلاح انتقال رایت است. ناشران به این طریق حق چاپ اثر به زبانی دیگر و در کشور دیگری را واگذار می‌کنند که عموما مبلغ قابل‌توجهی را هم شامل می‌شود. در نمایشگاه‌های بین‌المللی نیز بخش ترجمه و فروش رایت یکی از شلوغ‌ترین بخش‌هاست. ما نیز برای افزایش دامنه مخاطبان خود باید علاوه بر بهبود کیفیت و ظاهر آثار خود، به حوزه بین‌الملل نیز نگاهی داشته باشیم و بازار خود را فراتر از مرزها ببینیم.
اما در زمینه توزیع، آنچه ما در ایران با آن مواجهیم تعداد چند برابری ناشران در برابر کتابفروشی‌هاست. ۱۱ هزار پروانه نشر در ایران صادر شده است ، در حالی که کل کتابفر‌وشی‌های ما بالغ بر دو هزار باب است. از این رو تولیدکنندگان و ناشران از امکان محدودی برای ارائه آثار خود برخوردارند و ما باید با گسترش کتابفروشی‌ها و مکان‌های توزیع، زمینه رونق نشر در ایران را فراهم کنیم.
• برخی از کارشناسان از نمایشگاه بین‌المللی کتاب به عنوان یکی از آفت‌های صنعت نشر یاد می‌کنند، شما چقدر با این گفته موافقید؟
نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب عموما با این ایده طراحی شدند که آخرین محصولات را در این حوزه به نمایش گذاشته و مکانی برای رد و بدل رایت میان ناشران باشند. نمایشگاه فرانکفورت نمونه خوبی از نمایشگاه کتاب با این رویکرد است. در ایران در ابتدای شکل‌گیری، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران فضایی برای جذب ناشران خارجی بود و شالوده شکل‌گیری آن نیز به این امر برمی‌گشت. پس از آن مسوولان به دلیل مشکلاتی که در عرصه توزیع کتاب وجود داشت نمایشگاه را به شکل کنونی برگزار کردند. اما این راه کوتاه‌مدت حل مشکلات بود که تغییری هم در آن تاکنون داده نشده است. در شکل کنونی ناشران با سابقه با حضور در نمایشگاه‌ها به رقابت با کتابفروشی‌ها میپردازند. به این ترتیب که چون کتاب ناشر فروش نمی‌رود آن را با تخفیف در نمایشگاه عرضه می‌کند و این امر در عمل به اقتصاد کتابفروشی صدمه زده و آن را بیش از پیش تضعیف می‌کند. از طرف دیگر ما نزدیک به پنج تا شش میلیون ایرانی داریم که در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند، اگر از این تعداد تنها نیم میلیون نفر هم کتابخوان باشند و سیستم توزیع هم بتواند به خوبی کتاب را به دست ایرانیان مقیم خارج از کشور برساند، ما
شاهد شکوفایی در حوزه نشر بوده و بر شمارگان چاپ کتاب نیز افزوده خواهد شد.
• شما تا چه میزان ممیزی را از عوامل صدمه‌زننده به صنعت نشر در ایران می‌دانید؟
در قانون اساسی، آزادی بیان به حفظ حریم اسلام و حقوق عمومی مشروط شده است. در ایران بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کتاب‌ها مشمول ممیزی می‌شوند که عمدتا به حوزه ادبیات و علوم انسانی تعلق دارند و این مبحث نمود گسترده‌ای در سایر حوزه‌ها ندارد. در سال ۱۳۸۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی قوانین و مقررات و ضوابط نشر را به تصویب رساند که اگر این مجموعه به صورت کامل اجرا می‌شد بسیاری از مشکلات در این حوزه حل شده بود. به این ترتیب که بحث ممیزی یا تطبیق آثار با ضوابط نشر که شأنی قضایی دارد توسط هیات نظارت اجرا می‌شد و اعمال سلیقه امکان بروز نمی‌یافت.
• اتحادیه ناشران به عنوان یک نهاد صنفی آیا توانسته است گرهی از مشکلات صنعت نشر در ایران بازکند؟ چگونه؟
ما به عنوان اتاق فکر، معمولا سیاست‌های مشخصی را تعیین کرده و سعی می‌کنیم آن را به مرحله اجرا درآوریم. بررسی مشکلات، نشان دادن ضعف‌های کاری و تلاش برای رفع آن از دیگر فعالیت‌هایی است که اتحادیه ناشران انجام می‌دهد. نگاهی که ما در اتحادیه به مسائل داریم حاصل مطالعه و بررسی تجربه کشورهای دیگر است و ما خود را موظف می‌دانیم این تجربه‌ها و خواسته‌های شکل گرفته بر مبنای آن را به اطلاع مسوولان برسانیم.
به عنوان مثال زمانی که ما در کشورمان با مشکل توزیع مواجهیم و کشورهایی نظیر آلمان سیستم پست مجله،کتاب و برخی از اقلام فرهنگی دیگر را رایگان به انجام می‌رسانند، ما این را به عنوان یک خواسته مطرح می‌کنیم. از دیگر خواسته‌های ما کاهش هزینه‌های کتابفروشی‌ها و اعمال کاربری فرهنگی و حذف مالیات از آنها به عنوان شاغلان کار فرهنگی است تا این امر مشوق کسانی باشد که مایل به سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگ هستند. ما همچنین خواستار توسعه و تجهیز کتابخانه‌های عمومی هستیم، این نهادها باید به اندازه مکفی موجود بوده و بتوانند پاسخگوی همه سلایق باشند.
حضور در بازار‌های بین‌المللی نشر نقش موثری برای بقای صنعت نشر ایفا می‌کند و در این میان کمک‌های دولت، بدون شک ضروری است.کما اینکه مثلا در کشورهایی نظیر آلمان و فرانسه دولت‌ها حق ترجمه کتاب‌های منتشر شده به زبان‌های دیگر را میپردازند و این امر در نشر کتاب‌های آنها به زبان‌های دیگر بسیار موثر است. دولت می‌تواند با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و تشویقی از این قبیل مسیر حرکت ناشران ایرانی را برای حضور در بازار‌های بین‌المللی هموار کند.
ارسال نظر