مریم ملکی

قاعده «استفاده منصفانه»(Fair Use) در حقوق مالکیت فکری به‌عنوان یکی از ابزارهای تعدیل‌کننده حقوق انحصاری پدیدآورندگان شناخته می‌شود. ریشه این مفهوم را باید در دکترین حقوق عرفی (Common Law) انگلستان جست‌وجو کرد که با هدف ایجاد تعادل میان حق مولف و منافع عمومی توسعه یافت. بااین‌حال، آنچه به‌عنوان «استفاده منصفانه» در حقوق ایالات متحده نهادینه شد، ماهیتی پویا و فراتر از محدودیت‌های سنتی یافت. در سال ۱۹۷۶، ماده ( ۱۰۷) قانون کپی‌رایت آمریکا (U.S. Copyright Act) رسما قاعده «استفاده منصفانه» را در قالب چهار معیار شناخته‌شده (۱- هدف و ماهیت استفاده، ۲- ماهیت اثر اصلی، ۳- میزان استفاده و ۴- تاثیر اقتصادی بر بازار اثر) تعریف کرد. ویژگی بارز این مقرره، انعطاف‌پذیری در تفسیر و ماهیت موردی ارزیابی مصادیق است که آن را به ابزاری زنده در مواجهه با تحولات فناوری بدل ساخته است.