پایتخت‌‌‌ها برای دسترسی به «هوای پاک» چه کارهایی انجام میدهند؛
کانون جهانی شهرهای آلوده
تنها شهرهای ایران نیستند که با مشکل گردوغبار مواجهند. پایتخت‌‌‌ها و شهرهای زیادی در جهان به واسطه خشکسالی و تغییر اقلیم، رشد بی‌‌‌رویه صنعتی، شهرنشینی بی‌‌‌برنامه و سوخت‌‌‌های فسیلی درگیر این پدیده‌‌‌اند. هفته‌‌‌نامه «تجارت فردا» در گزارش شماره اخیر خود به قلم «آزاده چیذری» دلایل بروز پدیده گردوغبار و اثر آن بر کشورها و شهرهای مختلف جهان را بررسی کرده است. داده‌‌‌های این گزارش نشان می‌دهد که آسیا کانون جهانی شهرهای آلوده است.
در منطقه خاورمیانه توفان‌‌‌های شن و تبدیل آلودگی‌‌‌های صنعتی به گاز ازون در آفتاب شدید، باعث افزایش ذرات معلق در ریاض، پایتخت عربستان شده است. در ابوظبی پایتخت امارات نیز افزایش جمعیت و فعالیت‌‌‌های صنعتی، کیفیت هوا را به یک‌‌‌ششم استاندارد WHO رسانده است. در پکن، پایتخت چین، صنعت زغالسنگ، خودروها، و شهرنشینی سریع از عوامل اصلی آلودگی شدید هستند. در دهلی نو، پایتخت هند، نیز فعالیت کارخانه‌‌‌های زغال‌سنگی و افزایش تعداد خودروها، مسوول تا ۸۰درصد آلودگی هوای این شهر به شمار می‌‌‌آیند.
در ویتنام، تخمین زده شده است که آلودگی هوا باعث از دست رفتن حدود چهار‌درصد از تولید ناخالص داخلی می‌شود. آلودگی باعث اختلال در سفرهای هوایی شده است. اولان‌‌‌باتور، پایتخت مغولستان، یکی از سردترین و آلوده‌‌‌ترین پایتخت‌‌‌های جهان، با مشکل ذرات معلق ناشی از فعالیت‌‌‌های صنعتی و شرایط جوی مواجه است. آکرا، پایتخت غنا، نیز با افزایش جمعیت و ذرات معلق، در میان پایتخت‌‌‌های آفریقایی رکورددار آلودگی هواست. کاتماندو، پایتخت نپال، به دلیل مهاجرت داخلی و افزایش سه‌‌‌برابری وسایل نقلیه، از شهری با هوای پاک در گذشته، به شهری با آلودگی بالا تبدیل شده است.
در اروپا، لندن، پایتخت انگلیس، هرچند پس از قانون هوای پاک ۱۹۵۶ پیشرفت‌‌‌هایی داشته، اما همچنان به دلیل ذرات معلق و دی‌‌‌اکسید نیتروژن یکی از آلوده‌‌‌ترین شهرهای اروپا به شمار می‌‌‌آید و سالانه هزاران نفر به دلیل آلودگی هوا دچار مرگ زودهنگام می‌‌‌شوند. مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک، نیز با چالش‌‌‌های مرتبط با ذرات معلق روبه‌‌‌روست.
کانون‌‌‌های جهانی گرد وغبار و آلودگی از دیگر موضوعاتی است که این گزارش به آن پرداخته و در آن 20 شهر آلوده را در سال 2024 بررسی کرده است. بر اساس این گزارش، هند در صدر جدول آلودگی است و 13 شهر از ۲۰ شهر آلوده جهان در هند قرار دارند، کشوری که رشد اقتصاد پررونق آن، عمدتا از طریق زغالسنگ تامین می‌شود و صدها میلیون نفر در کلان‌شهرهای پرترافیک و شلوغ زندگی می‌کنند.
چهار شهر دیگر در پاکستان قرار دارند و دو شهر دیگر در چین و قزاقستان. تنها شهر خارج از آسیا که در این فهرست قرار گرفته، انجامنا در چاد است. چین یکی از کشورهایی است که در مسیر بهبود قرار دارد و تلاش می‌کند آلودگی هوا در شهرهای خود را کاهش دهد. از آنجا که ایران داده‌‌‌های خود در سال 2024 را ارائه نکرده، مشخص نیست شهرهای کشورمان در کدام رتبه قرار می‌گیرند.
آلودگی هوا، امید به زندگی را کاهش می‌دهد
آلاینده‌‌‌ها از طریق تنفس وارد ریه و جریان خون می‌‌‌شوند که ارتباط مستقیم با سکته، سرطان، بیماری کلیوی، اضطراب و کاهش امید به زندگی دارند. گزارش‌‌‌های تهیه شده از کلینیک‌‌‌های تخصصی دهلی نشان می‌دهد که آلودگی موجب افزایش چشمگیر موارد آسم، بیماری ریوی، و حتی مرگ‌‌‌های زودهنگام شده است. شاخص کیفیت هوا (AQI) در دهلی به رقم باورنکردنی ۱۷۵۰ رسیده، در حالی که سطح خطرناک بالاتر از ۳۰۰ است.
نابرابری در تنفس هوای سالم در شهرهای جهان
کیفیت هوا در کشورهایی که در دسته‌‌‌های کم‌‌‌درآمد و متوسط قرار دارند، بدتر است و در عوض در کشورهای با درآمد بالا بهبود می‌‌‌یابد. بر اساس این گزارش کشورهای با درآمد پایین و متوسط نگرانی‌های اقتصادی ساختاری بزرگ‌تری دارند و بسیاری از آنها هنوز در حال گذار از مواد آلاینده‌‌‌ای هستند که بر کیفیت هوا تاثیر می‌‌‌گذارند. هیچ کشور با درآمد کم و متوسطی شبکه نظارت بر آلودگی ندارد که پوشش زمانی و مکانی یکسانی را مانند آنچه برای بسیاری از کشورهای ثروتمند موجود است، ارائه دهد.
همچنین بسیاری از آنها داده‌‌‌های سرشماری اقتصادی جامعی ندارند که بررسی سیستماتیک و در سطح جمعیت از رابطه میان ثروت و مواجهه با آلودگی را تسهیل کند.به طور کلی، کشورهای با درآمد بالاتر در مقایسه با کشورهای با درآمد کمتر، کیفیت هوای بهتری دارند.
این امر اغلب به عواملی مانند صنعتی شدن، شهرنشینی و پذیرش فناوری‌‌‌های پاک‌‌‌تر نسبت داده می‌شود. بر اساس این گزارش داده‌‌‌های تحقیقات مجله دانشکده پزشکی دانشگاه آنکارا نشان می‌دهد که کشورهای با درآمد بالاتر، در مقایسه با کشورهای با درآمد کمتر، تمایل به داشتن سطوح پایین‌‌‌تری از ذرات معلق (PM2.5)، که یک شاخص کلیدی آلودگی هواست، دارند.
در مقابل کشورهای با درآمد بالاتر اغلب مقررات زیست‌‌‌محیطی سختگیرانه‌‌‌تری دارند، در منابع انرژی پاک‌‌‌تر سرمایه‌گذاری می‌کنند و فناوری‌‌‌های پیشرفته‌‌‌تری دارند که موجب سطوح پایین‌‌‌تر آلودگی هوا می‌شود. همچنین، کشورهای با درآمد کمتر ممکن است بیشتر به صنایع آلاینده متکی باشند، نظارت‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی کمتری داشته باشند و ممکن است منابع لازم را برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌‌‌های پاک‌‌‌تر نداشته باشند که به سطوح بالاتر آلودگی هوا می‌‌‌انجامد. در کشورهای مختلف چه کسی بالاترین سطح آلودگی هوای محیطی را تجربه می‌کند؟ این گزارش در این زمینه اطلاعات جالبی را ادامه می‌دهد.
در کشورهای ثروتمند، این سوال به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه قطعی این بررسی این است که اقلیت‌‌‌های‌نژادی و قومی و همچنین جمعیت‌‌‌های کم‌‌‌درآمد، بیشترین میزان مواجهه را با آلودگی هوای محیطی دارند. برخلاف انتظارات مبتنی بر کشورهای ثروتمند، این مطالعه همبستگی مثبتی میان ثروت و سطح آلودگی محیط در کشورهای با درآمد متوسط و پایین نشان می‌دهد. به این معنا که به طور متوسط، مناطقی که میانگین ثروت بالاتری دارند، سطح متوسط بالاتری از آلودگی ذرات محیطی را تجربه می‌کنند. این نتیجه غیرمنتظره نشان می‌دهد که شهرها نقش مهمی ایفا می‌کنند، زیرا هم آلودگی و هم ثروت در مناطق شهری بیشتر است.
تفاوت میان مناطق شهری و غیرشهری ممکن است در کشورهای با درآمد متوسط و پایین بارزتر باشد. با تمرکز بر شهرهای منفرد، این تحلیل ناهمگونی بیشتری را آشکار می‌کند، بر این اساس در برخی شهرها، ثروتمندان تمایل دارند در مناطق بسیار آلوده ساکن شوند، برای مثال کاتماندو، در حالی که در برخی دیگر این رابطه برعکس است (داکا). در برخی دیگر، هیچ رابطه معناداری مشاهده نمی‌‌‌کنیم.
به طور کلی، نتایج نشان می‌دهد که ثروتمندان در کشورهای با درآمد متوسط و پایین، نسبتا بیشتر از آنچه روابط برون‌‌‌یابی‌‌‌شده از کشورهای ثروتمند نشان می‌دهد، در معرض آلودگی قرار دارند. علاوه بر این، آلودگی هوا در کشورهای با درآمد متوسط و پایین عمدتا یک مشکل شهری است که بر پویاترین جمعیت‌‌‌های اقتصادی این کشورها تاثیر می‌‌‌گذارد. بر اساس این گزارش، نابرابری در کیفیت هوا می‌تواند نابرابری‌‌‌های اقتصادی جهانی موجود را تشدید کند، زیرا آلودگی به طور نامتناسبی بر افرادی که منابع کمتری دارند و دسترسی محدودی به مراقبت‌‌‌های بهداشتی دارند، تاثیر می‌‌‌گذارد.
پایتخت‌‌‌های پاک و موفق در مدیریت کیفیت هوا
پایتخت‌‌‌های با هوای پاک بخش دیگری از این گزارش را به خود اختصاص داده‌‌‌اند. در راس آنها توکیو در ژاپن قرار می‌گیرد و رتبه هفتم به تایپه در تایوان می‌‌‌رسد. ویژگی مشترک این پایتخت‌‌‌ها، سرمایه‌گذاری در انرژی‌‌‌های پاک، گسترش حمل‌‌‌ونقل عمومی، تدوین قوانین سختگیرانه و اجرای مناطق کم‌‌‌انتشار است.
این گزارش نتیجه می‌گیرد که آلودگی هوا مساله‌ای محلی، ملی و جهانی است که بر اساس درآمد، ساختار شهری و سیاست‌‌‌های حاکم، تجربه‌‌‌های متفاوتی را برای مردم رقم می‌‌‌زند. در حالی که برخی پایتخت‌‌‌ها با سیاست‌‌‌های هوشمندانه به هوای پاک دست یافته‌‌‌اند، بسیاری دیگر به دلیل کمبود زیرساخت، فقر، فساد یا بی‌‌‌توجهی، در وضعیت بحرانی زیست‌‌‌محیطی قرار دارند.
به گفته فرانک هامز، مدیر یک شرکت سوئیسی که کیفیت هوای جهانی را ردیابی می‌کند ««آلودگی هوا همچنان یک تهدید حیاتی برای سلامت انسان و ثبات محیط‌زیست است، با این حال جمعیت‌‌‌های وسیعی از میزان مواجهه خود با این آلودگی بی‌‌‌اطلاع هستند.»
