«دنیای اقتصاد» فرصت‌‌‌های تولید برق در خطوط ساحلی آب‌‌‌های ایران را بررسی کرد
مزرعه انرژی روی موج دریا
کشورهای مختلف دنیا با استفاده از این فناوری نوین، گام‌‌‌های مهمی در جهت کاهش وابستگی به سوخت‌‌‌های فسیلی برداشته‌‌‌اند ولی ایران با وجود برخورداری از بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر خط ساحلی در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر، هنوز از این ظرفیت عظیم بهره‌‌‌برداری نکرده است.
وضعیت جهانی انرژی امواج دریا
اسکاتلند پیشتاز فناوری استفاده از امواج ساحلی محسوب می‌شود و در حال حاضر بزرگ‌ترین مزرعه انرژی امواج جهان را در سواحل اورکنی راه‌‌‌اندازی کرده است. این مزرعه با ظرفیت ۴۰ مگاوات قادر است برق لازم برای تامین نیاز بیش از ۳۰هزار خانوار را تولید کند. پروژه‌‌‌های مشابه در پرتغال، استرالیا، اسپانیا و حتی کشورهای در حال توسعه‌‌‌ای مانند آفریقای جنوبی و شیلی نیز در حال اجرا هستند. پرتغال در سال ۲۰۰۸ اولین نیروگاه تجاری انرژی امواج دنیا را به بهره‌‌‌برداری رساند.
این کشور در حال حاضر برنامه‌‌‌ای جامع برای توسعه این فناوری دارد و قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ بخش قابل‌توجهی از انرژی مورد نیاز خود را از امواج دریا تامین کند. استرالیا نیز با سرمایه‌گذاری میلیون‌‌‌ها دلار در پروژه‌‌‌های تحقیق و توسعه، در حال آزمایش انواع مختلف فناوری‌‌‌های تامین انرژی از طریق امواج است. این کشور با هدف کاهش انتشار کربن و تنوع‌‌‌بخشی به سبد انرژی، برنامه‌‌‌ریزی کرده تا در دهه آینده به یکی از تولیدکنندگان عمده انرژی از طریق امواج ساحلی تبدیل شود.
فناوری‌‌‌های موجود
فناوری‌‌‌های تبدیل انرژی امواج به الکتریسیته در دسته‌‌‌بندی‌‌‌های مختلفی قرار می‌‌‌گیرند. سیستم‌‌‌های شناور مانند «Pelamis » که از حرکت بالا و پایین امواج استفاده می‌کنند، سیستم‌‌‌های ستون آب نوسانی که از فشار هوای ناشی از حرکت امواج بهره می‌‌‌برند، و سیستم‌‌‌های بازتاب‌‌‌کننده که انرژی را از طریق حرکت رفت و برگشتی اجزای سیستم جذب می‌کنند، از جمله این فناوری‌‌‌ها هستند. یکی از جدیدترین فناوری‌‌‌ها، سیستم‌‌‌های کف دریاست که در عمق کم نصب می‌‌‌شوند و از حرکت آب روی آنها برای تولید برق استفاده می‌کنند. این فناوری مزیت عدم‌مداخله با ترافیک دریایی و پایداری بیشتر را دارد.
ظرفیت‌‌‌های ایران
ایران با خط ساحلی حدود ۱۵۰۰ کیلومتر در خلیج فارس، ۸۰۰ کیلومتر در دریای عمان و ۲۰۰ کیلومتر در دریای خزر، از ظرفیت بالقوه بسیار بالایی برای بهره‌‌‌برداری از انرژی امواج برخوردار است. مطالعات انجام شده توسط محققان داخلی نشان می‌دهد که تنها سواحل جنوبی ایران قابلیت تولید بیش از ۵۰۰ مگاوات برق از انرژی امواج را دارند.
سواحل مکران در استان سیستان و بلوچستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر مونسون و وجود امواج پرانرژی، بیشترین پتانسیل را برای نصب سیستم‌‌‌های انرژی امواج دارند. همچنین سواحل بوشهر، هرمزگان و خوزستان نیز از پتانسیل قابل‌توجهی برخوردارند. دریای خزر نیز با وجود شرایط متفاوت نسبت به آب‌‌‌های آزاد، قابلیت‌‌‌های خاصی برای فناوری‌‌‌های کوچک‌‌‌مقیاس انرژی امواج دارد که می‌تواند برای تامین نیاز مناطق ساحلی مورد استفاده قرار گیرد.
یکی از اصلی‌‌‌ترین موانع توسعه تامین انرژی از طریق امواج در ایران، سیاستگذاری ناکارآمد در حوزه انرژیهای نو و برنامه‌‌‌ریزی بلندمدت است. در حالی که سند راهبردی انرژی کشور بر انرژیهای تجدیدپذیر تاکید دارد، عملا حمایت‌‌‌های مالی و قانونی لازم برای توسعه این فناوری فراهم نشده است.
هزینه بالای سرمایه‌گذاری اولیه و نبود زیرساخت‌‌‌های مناسب انتقال برق از مناطق ساحلی به شبکه سراسری، چالش‌‌‌های دیگری هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. همچنین نگرانی‌های زیست‌‌‌محیطی و تاثیر بر اکوسیستم دریایی نیز باید در نظر گرفته شود.
ایجاد مرکز ملی تحقیقات انرژی امواج با مشارکت دانشگاه‌‌‌ها و مراکز تحقیقاتی می‌تواند گام مهمی در جهت توسعه این فناوری باشد. این مرکز می‌تواند وظیفه تحقیق و توسعه، آموزش نیروی انسانی متخصص و همکاری با شرکت‌های خارجی را بر عهده بگیرد.
تعریف مشوق‌‌‌های مالی و قانونی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه، از جمله معافیت‌‌‌های مالیاتی، تسهیلات بانکی کم‌‌‌بهره و تضمین خرید برق تولیدی، می‌تواند بخش خصوصی را تشویق به فعالیت کند. شروع پروژه‌‌‌های آزمایشی کوچک‌‌‌مقیاس در سواحل مناسب می‌تواند زمینه‌‌‌ساز کسب تجربه و بومی‌‌‌سازی فناوری باشد. این پروژه‌‌‌ها می‌توانند با همکاری شرکت‌های خارجی صاحب فناوری انجام شوند.
مزایای اقتصادی و زیست‌‌‌محیطی
افزایش تامین انرژی از طریق امواج می‌تواند به ایجاد صنعت جدیدی در کشور منجر شود که فرصت‌‌‌های شغلی فراوانی در مناطق ساحلی ایجاد کند. صنایع ساخت قطعات، نصب و راه‌‌‌اندازی، نگهداری و تعمیرات، همگی بخش‌‌‌هایی هستند که می‌توانند اشتغال‌زایی کنند. از نظر زیست‌‌‌محیطی، انرژی امواج نسبت به سوخت‌‌‌های فسیلی تولید آلاینده نداشته و کربن‌‌‌خنثی است.
این امر می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای کمک کند. کاهش وابستگی به سوخت‌‌‌های فسیلی و تنوع‌‌‌بخشی به سبد انرژی کشور، از دیگر مزایای راهبردی این فناوری است. با توجه به اینکه ذخایر نفت و گاز محدود هستند، سرمایه‌گذاری در انرژیهای تجدیدپذیر امری ضروری محسوب می‌شود.
سناریوهای توسعه
سناریوی محتمل برای توسعه انرژی امواج در ایران می‌تواند شامل سه مرحله باشد. در مرحله اول که حدود ۵ سال طول می‌‌‌کشد، پروژه‌‌‌های آزمایشی کوچک‌‌‌مقیاس با ظرفیت ۱۰ تا ۲۰ مگاوات در سواحل مناسب راه‌‌‌اندازی می‌‌‌شوند. مرحله دوم که از سال ششم تا دهم اجرا می‌شود، شامل گسترش پروژه‌‌‌ها به ظرفیت ۱۰۰ تا ۲۰۰ مگاوات و شروع بومی‌‌‌سازی فناوری است. در این مرحله زیرساخت‌‌‌های انتقال برق نیز توسعه می‌‌‌یابد.
همچنین مرحله سوم که از سال دهم به بعد آغاز می‌شود، شامل توسعه گسترده و رسیدن به ظرفیت ۵۰۰ مگاوات یا بیشتر است. در این مرحله ایران می‌تواند به صادرکننده فناوری و دانش فنی به کشورهای منطقه تبدیل شود.
بنابراین ایران با وجود برخورداری از ظرفیت‌‌‌های بالقوه فراوان برای بهره‌‌‌برداری از انرژی امواج دریا، تاکنون گام‌‌‌های موثری در این زمینه برنداشته است. این وضعیت در حالی است که کشورهای دیگر با سرمایه‌گذاری در این فناوری، به دستاوردهای مهمی دست یافته‌‌‌اند.
ضرورت توجه به این منبع انرژی پاک و پایدار، با توجه به تعهدات زیست‌‌‌محیطی و نیاز به تنوع‌‌‌بخشی به سبد انرژی کشور، بیش از پیش احساس می‌شود. اجرای سیاست‌‌‌های حمایتی، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و شروع پروژه‌‌‌های آزمایشی، می‌تواند زمینه‌‌‌ساز ورود ایران به این عرصه مهم باشد.
با توجه به اینکه انرژی امواج هنوز فناوری نوپا محسوب می‌شود و کشورهای پیشرو نیز در مراحل اولیه توسعه آن قرار دارند، فرصت مناسبی برای ایران وجود دارد تا با برنامه‌‌‌ریزی مناسب و سرمایه‌گذاری هدفمند، جایگاه شایسته‌‌‌ای در این حوزه کسب کند. غفلت از این فرصت باعث از دست رفتن مزایای اقتصادی و زیست‌‌‌محیطی خواهد شد.
