کمک هوش مصنوعی به مالیات ستانی
استفاده از هوش مصنوعی در حوزه مالیات، امکان شناسایی و پیشگیری از تقلب‌‌‌های مالیاتی را فراهم کرده است. سیستم‌های هوشمند قادرند با تحلیل دقیق داده‌‌‌ها، الگوهای مشکوک را شناسایی کرده و زمینه جلوگیری از فرار مالیاتی را فراهم کنند.
همچنین این فناوری در بهبود خدمات ارائه شده به مؤدیان نقش مهمی ایفا می‌کند؛ استفاده از دستیاران مجازی و چت‌‌‌بات‌‌‌ها به مؤدیان این امکان را می‌دهد تا به سرعت به اطلاعات موردنیاز خود دسترسی پیدا کنند و روند رسیدگی به امور مالیاتی تسهیل شود. اتوماسیون فرآیندهای مالیاتی نیز از دیگر مزایای هوش مصنوعی است که با کاهش خطاهای انسانی و افزایش سرعت انجام امور، رضایت مؤدیان و اداره مالیات را به دنبال داشته است.
نمونه‌‌‌های موفق به کارگیری هوش مصنوعی در اداره مالیات را می‌توان در کشورهای مختلف مشاهده کرد. اتریش با استفاده از الگوریتم‌‌‌های یادگیری ماشین، توانسته است ۳۴ میلیون پرونده مالیاتی را مورد بررسی قرار دهد و با شناسایی ۳۷۵هزار پرونده مشکوک، درآمد مالیاتی خود را به میزان ۱۸۵ میلیون یورو در سال ۲۰۲۳ افزایش دهد. لهستان با بهره‌‌‌گیری از مدل STIR موفق شده شکاف مالیاتی را از ۶.۶میلیارد یورو در سال ۲۰۱۷ به ۱.۷میلیارد یورو در سال ۲۰۲۱ کاهش دهد.
ایتالیا نیز با الگوریتم VeRa بیش از یک میلیون پرونده پرخطر را شناسایی و از تقلب‌‌‌هایی به ارزش ۶.۸میلیون یورو جلوگیری کرده است. در رومانی نیز استفاده از الگوریتم‌‌‌های یادگیری ماشین به افزایش درآمد مالیاتی کمک کرده است. این نمونه‌‌‌ها نشان می‌دهد که هوش مصنوعی در کشورهای مختلف توانسته است نقش موثری در افزایش درآمدهای مالیاتی و بهبود کارآیی نظام مالیاتی ایفا کند.
در ایران نیز در سال‌های اخیر، سازمان امور مالیاتی کشور با هدف ارتقای عدالت مالیاتی، افزایش شفافیت اقتصادی و کاهش فرار مالیاتی، حرکت به سمت هوشمندسازی نظام مالیاتی را در دستور کار قرار داده است. ایجاد سامانه‌‌‌های متمرکز جمع‌‌‌آوری اطلاعات، رصد تراکنش‌‌‌های مالی و تبادل داده میان دستگاه‌‌‌ها، از جمله اقدامات انجام‌‌‌شده در راستای تحقق این هدف است. بهره‌‌‌گیری از فناوری‌‌‌های نوین مانند هوش مصنوعی در تحلیل داده‌‌‌های مالی، می‌تواند به سازمان امور مالیاتی در شناسایی مؤدیان پرریسک، تشخیص الگوهای پنهان فرار مالیاتی و هدفمندسازی رسیدگی‌‌‌ها کمک کند. هرچند این مسیر هنوز در ابتدای راه است، اما شواهد نشان می‌دهد که اراده‌‌‌ای جدی برای توسعه زیرساخت‌‌‌های هوشمند در فرآیندهای مالیاتی شکل گرفته است.
با این وجود، بهره‌‌‌گیری از هوش مصنوعی در نظام‌‌‌های مالیاتی بدون چالش نیست. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌‌‌ها، شفافیت در استفاده از الگوریتم‌‌‌ها و دسترسی مؤدیان به اطلاعات مرتبط با فرآیندهای تصمیم‌گیری است. مؤدیان باید بتوانند از نحوه عملکرد سیستم‌ها مطلع شده و در صورت لزوم، به تصمیمات اتخاذ شده اعتراض کنند. همچنین حفظ حقوق مؤدیان، از جمله عدم‌تبعیض بر اساس جنسیت، نژاد یا مذهب، باید به دقت رعایت شود. نگرانی دیگر در زمینه حریم خصوصی و امنیت داده‌‌‌هاست؛ زیرا پردازش حجم وسیعی از اطلاعات شخصی نیازمند چارچوب‌‌‌های قانونی و امنیتی قدرتمندی است تا از سوءاستفاده‌‌‌های احتمالی جلوگیری شود.
بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، حدود ۷۲درصد از ادارات مالیاتی در جهان از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. با این حال، ۸۷درصد از این ادارات محدودیت‌هایی برای استفاده از این فناوری در نظر گرفته‌‌‌اند و تنها ۴۱درصد دارای چارچوب‌‌‌های اخلاقی مشخص برای کاربرد هوش مصنوعی هستند. این آمار نشان می‌دهد که به‌رغم مزایای فراوان، هنوز نیاز به تدوین سیاست‌‌‌ها و مقررات دقیق برای هدایت استفاده از هوش مصنوعی در حوزه مالیاتی احساس می‌شود.
چشم‌‌‌انداز آینده حکایت از گسترش روزافزون استفاده از هوش مصنوعی در اداره مالیات دارد. پیشرفت فناوری‌‌‌های نوین، افزایش دسترسی به داده‌‌‌های کلان و توانمندی‌‌‌های محاسباتی، زمینه‌‌‌ساز بهبود بیشتر کارآیی و شفافیت در نظام‌‌‌های مالیاتی خواهد بود. در عین حال، ضروری است که همراه با این پیشرفت‌‌‌ها، چارچوب‌‌‌های قانونی و اخلاقی مناسبی تدوین شود تا حقوق مؤدیان حفظ شده و اعتماد عمومی به نظام مالیاتی افزایش یابد. به این ترتیب، هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان ابزاری کارآمد و شفاف در خدمت توسعه عدالت مالیاتی و بهبود عملکرد ادارات مالیاتی در سراسر جهان قرار گیرد.
* کارشناس حوزه مالیات
