کارشناسان از راهکارهای اساسی برای حل بحران آب به «دنیای اقتصاد» میگویند؛
تعطیلات ادامه‌دار «بی‌آبی»
بهتر است که تهرانی‌ها را ولو ظرف ۲۴ ساعت تا چند روز به شهر دیگری منتقل کنند؛ انتقالی با کلیدواژه سفر! همچنان‌که فاطمه مهاجرانی پیش از تعطیلی هفته گذشته خبر تعطیلی تهران را با دعوت از تهرانی‌ها به سفر و استراحت و فراغت اعلام کرد. این فرضیه این‌قدر برای پاستورنشینان مهم بود که حتی وزیر گردشگری خبر اختصاص یارانه به کارکنان دولت داد تا به نوعی با این کمک‌هزینه راهی سفر شوند. اما سوال اصلی اینجاست که بحران آب با چند تعطیلی دیگر حل می‌شود؟ آیا این پاک کردن صورت مساله به جای حل آن نیست؟ مساله‌ای که دیروز نیز صدای محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در صحن علنی را درآورد تا بگوید: «رفع ناترازی انرژی در حوزه برق، گاز و آب از وظایف اصلی و فوری دولت است که باید در روزها و هفته‌های پیش‌رو با جدیت پیگیری کند و به سرانجام برساند».
به جز ریاست مجلس شورای اسلامی، سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست نیز بحران آب را بیشتر متوجه ضعف مدیریت حوزه آبی دانسته و گفته است که «فقدان هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، ضعف نظارت، ناکارآمدی سامانه‌های داده‌برداری و غفلت از نگاه یکپارچه در مدیریت آب از جمله عوامل اصلی بحران فعلی است. ما متاسفانه همچنان شاهد تولید و حتی صادرات محصولات آب‌بر هستیم، درحالی‌که اولویت باید تامین نیاز داخل و حمایت از کشت جایگزین باشد.
رفیعی با بیان اینکه برای مدیریت منابع آب، اقدامات باید در سه سطح کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت طبقه‌بندی و اجرایی شود و مسوولان مرتبط باید نسبت به ترک فعل‌ها پاسخگو باشند، گفته است که «بر اساس برنامه هفتم توسعه، هرگونه توسعه جدید – چه صنعتی و چه مسکونی – باید مبتنی بر ظرفیت‌های آبی منطقه باشد.»
تعطیلی، مصرف آب و برق را کاهش داد
روز گذشته، عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو در جلسه‌ای با مدیران ارشد صنعت آب اعلام کرد که «تعطیلات چهارشنبه و پنج‌شنبه هفته گذشته موجب کاهش مصرف آب تهران به میزان ۳۸۰۰ لیتر بر ثانیه شد که معادل ۴۱۸ هزار مترمکعب است. همچنین مصرف برق کشور نسبت به روز قبل ۱۹ هزار مگاوات-ساعت کاهش یافت که به‌طور میانگین معادل ۱۵۰۰ مگاوات در ساعت، یعنی یک‌ونیم برابر ظرفیت نیروگاه اتمی بوشهر است. سهم تهران در این کاهش حدود ۴۰۰ مگاوات بود. همچنین پنج‌شنبه گذشته کاهش مصرف برق به ۳۹ هزار مگاوات ساعت رسید که معادل ۲۲۳۱ مگاوات در ساعت است».
مخالفیم، ولی شرایط ویژه است
همچنین علاءالدین رفیع‌زاده، رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور در ادامه همین جلسه با اشاره به شرایط خاص مصرف انرژی در هفته‌های اخیر گفت: هرچند با کمبودهایی در حوزه آب و برق مواجه بودیم و ناچار به اعمال برخی قطعی‌ها شدیم، اما این اقدامات با هدف پایداری خدمات به مردم انجام شد. امیدواریم با مدیریت بهتر و تدابیر مستمر وزارت نیرو، کشور از بحران‌ها و بلایا دور بماند».
همه جا، همین است
البته در این میان نیز برخی دیگر از مدیران آبی، اعتقاد داشتند که تعطیلی برای کاهش مصرف آب یا برق، یک اتفاق رایج در سایر کشورهاست. مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شرکت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران(توانیر) مجموع صرفه‌جویی در تولید نیروگاه‌های برق‌آبی طی این چند روز تعطیلی را حدود ۴۰ هزار مگاوات‌ساعت دانسته و گفته است که «این میزان صرفه‌جویی، نقش مهمی در مدیریت بار شبکه به‌ویژه در انتهای فصل گرم، یعنی اواخر مرداد و شهریور، ایفا خواهد کرد» به گفته او، «در بسیاری از کشورها از تعطیلات رسمی به‌عنوان اهرمی برای کاهش مصرف برق در دوره‌های اوج گرما و سرما استفاده می‌شود».
از بحران آب تا بحران برق
همزمان با هشدارها نسبت به بحران آبی در تهران، بسیاری از کارشناسان یکی از تبعات جدی کم‌آبی در تهران را تضعیف چرخه تولید برق در تهران توصیف کردند.
حالا مدیر سد کرج بر این نگرانی‌ها صحه گذاشته و اعلام کرده است که «اگرچه هم اکنون نیروگاه برق‌آبی سد کرج در حال فعالیت است اما احتمالا تا دو هفته آینده ارتفاع آب به حدی می‌رسد که دیگر امکان تولید برق از این نیروگاه وجود ندارد زیرا میزان آب موجود در سدها از دریچه پایین‌تر می‌رود».
رفع تنش آبی به ۱۳۲۶ همت منابع نیاز دارد
همچنین محسن زنگنه، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در تشریح جلسه اخیر کمیسیون با معاونان وزارت نیرو درباره تامین آب و مسوولان امور مربوطه در سازمان برنامه بودجه گفت: ۱۲۸ طرح آب‌رسانی در کشور ثبت شده است که در مجموع تمامی طرح‌های حوزه تامین منابع آبی اعم از ساخت سدها، سازه‌های انتقال، مباحث آب‌رسانی، تنش آبی به ۱۳۲۶ همت منابع نیاز دارد که به گفته مسوولان در سال جاری ۵۰ همت برای این منظور در بودجه منابع پیش‌بینی شده که سه درصد منابع مورد نیاز است.
ضرورت تقویت سرمایه اجتماعی در حل بحران آب
سجاد فتاحی، جامعه‌شناس و پژوهشگر سیستم‌های حکمرانی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» راهکار تعطیلی‌های آخر هفته‌ای برای کاهش مصرف آب را رد کرده و می‌گوید: «من فکر می‌کنم که دولت در موضع انجام راهکار و راه‌حل نیست و بیشتر سعی بر آن دارد که به نوعی بحران را کنترل کرده یا به تعویق بیندازد. ما به اطلاعات و داده‌های دقیقی از تاثیر تعطیلی بر کاهش مصرف آب نداریم که بگوییم این روش چقدر در صرفه‌جویی موثر بوده است، ولی قطعا این چنین تصمیماتی نمی‌تواند راهکار اساسی باشد».
او بهترین و موثر‌ترین راهکار در کوتاه‌مدت برای بحران آب را تقویت سرمایه اجتماعی تعریف کرده و می‌گوید: «هیچ راهکار و راه‌حلی بدون سرمایه اجتماعی موفق نخواهد بود. دولت باید مجموعه اقداماتی را در پیش بگیرد تا از طریق آنها اعتماد مردم را جلب کرده و آنان را قانع کند که بحران آب در پیش است و همگی باید همکاری و همراهی کنیم. مصرف‌کنندگان و مشترکان آب که همان مردم هستند، اگر قانع نشوند که وضعیت واقعی آب چیست، این بحران می‌تواند ابعاد سیاسی، اجتماعی و امنیتی پیدا کند».
فتاحی ادامه می‌دهد: وقتی جامعه تصور کند که در مسائلی چون بحران آب، دولت می‌خواهد اشکالات خودش را با روش‌هایی چون تعطیلی یا جیره‌بندی آب یا قطعی آب بر دوش مردم بیندازد، این رویه رفته‌رفته باعث یک فشار روانی بر جامعه خواهد شد. متاسفانه ما در دولت شاهد هستیم که استراتژی روشنی برای این نکته وجود ندارد و بعضا حرف‌هایی مطرح می‌شود که تبعات آن از سکوت و انفعال مسوولان بدتر است.
انکار بحران آب یک اشتباه جدی است و باید حقایق گفته شود».
تعطیل کردن تهران، یک تصمیم خلق‌الساعه است
پارسا ارشدی، پژوهشگر اندیشکده تدبیر آب نیز در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد» رویکرد دولت در تعطیل کردن تهران برای کاهش مصرف آب را یک تصمیم خلق‌الساعه تعریف کرده و می‌گوید: «عدم رعایت تناسب بین توسعه شهری و ظرفیت آبی در تهران، عملا این شهر را در شرایطی قرار داده که در پس هر اتفاق طبیعی مانند خشکسالی یا بارش‌های زیاد آسمانی و.... تهران دچار مشکلات متفاوتی می‌شود».
او ادامه می‌دهد: «ما در تهران برخلاف سایر شهرها، شاهد آن هستیم که 45 تا 50 درصد از منابع آبی صرف مصارف خانگی و بقیه مصرف به بخش کشاورزی و صنعت مربوط می‌شود. نزدیک 65 درصد منابع آبی تهران از سدها و رودخانه‌ها و 35 درصد از طریق آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود، ولی امروز 60 تا 70 درصد از آب تهران از طریق آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود و این یک هشدار جدی برای آینده آبی تهران است».
ارشدی با بیان اینکه تعطیلی‌ها ممکن است کمتر از 10 درصد از میزان مصرف آب در تهران را کاهش بدهند، می‌گوید: «به گفته مسوولان، برای آنکه بتوان تهران را از بحران آب در تابستان بگذرانیم باید حداقل تا 20 درصد میزان مصرف آب را کاهش بدهیم که به نظر من رسیدن به این عدد بعید است. شاید بهتر بود که مسوولان در حوزه مدیریت آب، از قبل به فکر چنین شرایطی بودند تا امروز مجبور نباشند برای حل بحران، تصمیمات عجیبی چون تعطیلی شهر را بگیرند».
