تاریخچه استفاده از سلاح شیمیایی
زهره نراقی- در روزهای پایانی آوریل سال۱۹۱۵ و در بحبوحه جنگ جهانی اول، آلمان‌ها از سلاح شیمیایی علیه بلژیک استفاده کردند. از این رو در گاهشمار این روز تاریخچه استفاده از سلاح‌های شیمیایی را مرور می‌کنیم. قبل از جنگ جهانی اول در سال ۱۷۶۳ میلادی آمریکایی‌ها سلاح شیمیایی را علیه سرخپوستان که صاحبان اصلی سرزمین آمریکا بودند، به کار گرفتند. در جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۵ میلادی سلاح شیمیایی از سوی نیروهای آلمانی به کار گرفته شد و سپس دیگر کشورها استفاده از آن را در برنامه‌های جنگی خود گنجاندند. پس از جنگ جهانی دوم، انگلیسی‌ها درسال ۱۹۵۱ میلادی از ماده «فتیوتوکسین» در مالایا علیه استقلال‌طلبان این سرزمین استفاده کردند. آمریکا در جنگ ویتنام، کامبوج و لائوس، مواد شیمیایی و میکروبی را به کار برد.
در سال ۱۹۷۵، ویتنامی‌ها مواد شیمیایی را در کامبوج علیه خمرهای سرخ به کار بردند. در سال ۱۹۷۹، ارتش شوروی (سابق)، در اشغال افغانستان از این گونه سلاح‌ها استفاده کرد. رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی در ۸ مارس ۱۹۸۳ میلادی از یک نوع ماده سمی علیه نیروهای سواپو در نامیبیا بهره گرفت.
رژیم بعث عراق، در طول جنگ تحمیلی به طور مکرر از انواع سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد. اولین تلاش‌ها برای اعمال ممنوعیت استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی و بیولوژیک در اعلامیه‌های ۱۸۶۸ سن پترزبورگ، ۱۸۷۴ بروکسل و ۱۸۹۸ لاهه نمایان شد، اما هیچ‌کدام از آنها به تنظیم یک معاهده بین‌المللی نینجامید. در نتیجه کوشش‌های فراوان، سرانجام در سال ۱۹۰۷، یک معاهده بین‌المللی که از نظر حقوقی تعهدآور بود، تنظیم شد اما با شروع جنگ جهانی اول، کنوانسیون ۱۹۰۷ لاهه نتوانست از وقوع جنگ شیمیایی ممانعت کند.
کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی کشورها را به امضای پروتکل ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵ ژنو درباره منع کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی و بیولوژیک وادار کرد، اما این پروتکل، توسعه تولید یا ذخیره‌سازی جنگ‌افزارهای شیمیایی و بیولوژیک را منع نکرد.
در ۱۶ دسامبر ۱۹۱۷، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه منع، توسعه، تولید و انباشت جنگ‌افزارهای میکروبی و سمی و نابودسازی آنها را تصویب کرد. در ۱۱ نوامبر ۱۹۸۷، سازمان ملل قطعنامه‌ای در مورد جنگ افزارهای شیمیایی به تصویب رساند. این کنوانسیون دارای یک مقدمه، ۲۴ ماده و ۳ متن پیوست است و دبیرکل سازمان ملل دبیر این کنوانسیون است، تهیه و تنظیم فنی کنوانسیون مزبور قریب ۲۴ سال به درازا انجامید و مذاکرات تدوین آن در ماه ژوئن ۱۹۹۳ در کنفرانس خلع سلاح پایان پذیرفت، سپس طی قطعنامه‌ای در اجلاس ۴۷ مجمع عمومی سازمان ملل به اتفاق آرا به تصویب رسید.
عراق در سال ۱۹۸۰ با انتقال مقادیری از عوامل شیمیایی و مواد اولیه مربوطه از ذخایر شوروی سابق و همچنین خرید تجهیزات ویژه از کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا برای نیل به تولید مستقل جنگ افزارهای شیمیایی اقدام کرد. در سال ۱۹۸۲، با کمپانی «درای رایخ» آلمان که تامین‌کننده وسایل فنی شیمیایی است قراردادی منعقد کرد و جهت تولید عوامل اعصاب به خرید مواد شیمیایی از منابع غربی از جمله آمریکا اقدام کرد. عراق با خرید مواد شیمیایی از آمریکا، آلمان غربی، هلند و کمک کارشناسان موفق شد چند تن گاز اعصاب در هر هفته تولید کند. عراقی‌ها از آذر سال ۱۳۶۱، به طور پراکنده از عوامل شیمیایی کشنده استفاده کردند، ابتدا مقدار محدودی از «سولفورموستارد» (عامل تاول زا) را به منظور در هم شکستن سازمان رزمی رزمندگان ایران در تک‌های شبانه مورد استفاده قرار دادند. در سال ۱۳۶۲، عراق به کار برد جنگ افزارهای شیمیایی در پیرانشهر و حوالی پنجوین مبادرت ورزید. ایران حادثه پنجوین را «جنایت جنگی» نامید و مجروحین جنگ شیمیایی به بیمارستان‌های تهران اعزام شدند در اواخر ۱۳۶۳، عراق بنا به دلایلی از کاربرد جنگ‌افزارهای شیمیایی موقتا منصرف شد. در اوایل سال ۱۳۶۶ عراق بار دیگر از جنگ‌افزارهای شیمیایی به طور انبوه در جبهه مرکزی سومار استفاده کرد. پس از عملیات والفجر ۸، نیروهای عراقی به طرز بی‌سابقه‌ای از مواد سمی شیمیایی استفاده کردند. حدود ۷۰۰۰ گلوله توپ و خمپاره حاوی مواد سمی علیه مواضع نیروهای ایران شلیک شد.
در طول ۲۰ روز هواپیماهای عراقی بیش از هزار بمب شیمیایی در صحنه عملیات فرو ریختند و متجاوز از ۳۰ تهاجم شیمیایی علیه هدف‌های غیرنظامی در ایران انجام شد. بمباران شیمیایی شهر سردشت توسط عراق در هفتم تیر ۱۳۶۶ فجیع‌ترین و وحشتناک‌ترین تهاجم از این نوع بود که سبب کشته و مجروح شدن عده بسیاری از مردم غیرنظامی شد.
جمهوری اسلامی ایران شهر سردشت را نخستین شهر قربانی جنگ‌افزارهای شیمیایی در جهان بعد از بمباران هسته‌ای هیروشیما نامید. وحشیانه‌ترین مورد استفاده در اسفند ۱۳۶۶، در حلبچه بوده است که وسیع‌ترین مورداستفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تاکنون به شمار می‌رود که حداقل ۵۰۰۰ تن از مردم کرد و مسلمان این شهر را کشته و ۷۰۰۰ تن دیگر را مجروح کرد. فاجعه‌ای که در حلبچه رخ داد بدون شک با فجایعی همچون بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن به دست آمریکا، قابل مقایسه است.
به کارگیری سلاح‌های شیمیایی از سوی عراق، در حالی صورت می‌گرفت که این کشور جزو ۱۲۰ کشور امضاکننده پروتکل ژنو راجع به منع استفاده از سلاح‌های سمی، خفه‌کننده و ترکیبات باکتریولوژیک قرار داشت.
خبرگزاری فرانسه ۱۲/۱/۱۳۶۷ اعلام کرد: «حلبچه شهری از کردستان عراق که به تصرف ایران درآمده و طی روزهای ۲۷ و ۲۸ اسفند ماه توسط عراق بمباران شیمیایی شده منجمد است و ساکنان آن در خوابی عمیق فرورفته‌اند.»
نیویورک تایمز آمریکا در ۱۶/۱/۱۳۶۷ نوشت: «این عمل از هر جهت و به هر مفهوم یک جنایت جنگی است که با انکارهای سست و رسمی عراق و عذر و بهانه‌های غیررسمی در مورد استفاده از یک سلاح ناجوانمردانه، در آمیخته است.»
ارسال نظر