هندوستان: شبه‌قاره فعالیت‌‌های داوطلبانه
اندیشه شمسی* موضوع «سازمان‌های مردمی» در سرزمین باستانی هندوستان، مفهومی تازه نیست.
گذشته از قدمت فعالیت‌های خیرخواهانه، میراث «جنبش کنش‌های داوطلبانه» که توسط مهاتما گاندی بنیان نهاده شد، فرهنگ فعالیت‌های مردمی را در هند غنی کرده است.
تجربه گاندی موجب شد پس از استقلال هند
(۱۹۴۷ میلادی)، شمار زیادی از سازمان‌های غیرانتفاعی در سرزمین هفتاد و دو ملت متولد شود.
حکومت نیز در این دوره سازمان‌های غیردولتی را به قبول مسوولیت در برنامه‌های توسعه اجتماعی تشویق می‌کرد. از آن زمان بنیادهایی که توسط شاگردان و پیروان «باپو» (پدر ملت) تاسیس شده بود، در کنار سازمان‌های ملی و حتی موسسه‌های قدیمی تاسیس‌شده زیر حمایت حکومت بریتانیا یا مبلغان مسیحی به حیات خود ادامه دادند.
از دهه ۱۹۶۰ مشخص شد که برنامه‌های توسعه‌ای حکومت مرکزی در پرداختن به مسائل متنوع دومین کشور پرجمعیت جهان، به‌ویژه مسائل گروه‌های فقیر، محروم و حاشیه‌نشین، کافی نیست.
از همان دهه، حکومت برای سازمان‌های مردمی در برنامه‌های توسعه‌‌ای- به‌طور خاص در نوسازی روستاها_ نقش قائل شد.
جامعه مدنی هند اکنون اتفاق نظر دارد که سازمان‌های مردمی در برخی از حوزه‌ها مانند: آموزش، مبارزه با فقر، ارائه خدمات حمایتی به کشاورزان، اعتبارات خرد، توانمندسازی زنان، اشاعه فناوری و ... می‌تواند بهتر از دولت عمل کرده و بسیاری از نیازهای در حال تغییر بزرگ‌ترین دموکراسی جهان را تامین کند.
هند که یک‌سوم کل جمعیت زیر خط فقر جهان را دربرمی‌گیرد، به عنوان یکی از کشورهایی نیز شناخته می‌شود که پرشمارترین تعداد سازمان‌های مردمی را دارند. برآوردهایی که صرفا سازمان‌های مردمی رسما ثبت‌شده را دربرمی‌گیرد، تعداد NGOهای هند را حدود دو میلیون سازمان برآورد می‌کنند.
اما گزارش‌های دولتی هند(در سال ۲۰۰۹) آمار کل سازمان‌های غیردولتی این کشور (اعم از ثبت‌شده و ثبت‌نشده) را ۳/۳ میلیون -یعنی یک سازمان در برابر هر ۴۰۰ هندی- اعلام‌ کرده‌اند.
معرفی مختصر چند سازمان مردمی هندی که به نامشان در بیشتر رتبه‌بندی‌های ان.‌جی.‌او های برتر این کشور اشاره شده، گستردگی فعالیت‌های این سازمان‌ها، تنوع برنامه‌ها و پرشمار بودن تعداد افراد تحت پوشش‌شان را نشان می‌دهد:

Goonj
Goonj که موسسه اقتصادی-رسانه‌ای فوربس آن را «تاثیرگذارترین سازمان کارآفرین روستایی هند» معرفی کرده، توجه به تامین پوشاک محرومان را اصلی‌ترین ماموریت خود قرار داده است. مشهورترین برنامه این سازمان Vastra Samman نام دارد که بر گردآوری کالاهای قابل‌بازیافت و بازاستفاده مثل کتاب، لباس و ...، با تمرکز بیشتر بر مناطق شهری متمرکز است. در این برنامه، هر ماه حدود 70 هزار کیلو مواد بازیافتی با کمک بیش از 300 داوطلب عضو این سازمان گردآوری می‌شود تا پوشاک روستاییان را تامین کند.
ابتکار دیگر این سازمان برنامه موسوم به«مدرسه به مدرسه» است که با برقراری ارتباط میان مدارس فقیر با مدارس شهری غنی، نیازهای اولیه آموزشی مدارس روستایی و مدارس زاغه‌نشین‌ها را با تجهیزات دست‌دوم مدارس دارای امکانات تامین می‌کند.

Smile Foundation
این سازمان که در سال ۲۰۰۲ تاسیس شده، با شعار «کودکان، آینده کشورند»، آموزش حدود ۱۴ میلیون کودک کار و خیابان را سرلوحه خود قرار داده است. ماموریت اصلی این بنیاد تلاش برای دسترسی هرچه بیشتر کودکان محروم به‌ویژه دختران، به خدمات آموزشی و بهداشتی است. با تاسیس مراکز آموزشی _درمانی در سراسر کشور هندوستان، تا کنون حدود ۲۰۰ هزار کودک هندی بی‌سواد تحت پوشش این سازمان قرار گرفته‌اند.

Udaan Welfare Foundation
این بنیاد در سال ۲۰۰۸ با هدف توانمندسازی و بهبود وضعیت زندگی گروه‌های به‌حاشیه‌رانده شده پایه‌گذاری شد. گروه‌های هدف اصلی این سازمان عبارتند از: کودکان محروم، زنان نیازمند و شهروندان سالمند. هم‌اکنون حدود هشت هزار هندی از امکانات آموزشی، بهداشتی، خدمات شیمی‌درمانی، تغذیه رایگان و... این سازمان استفاده می‌کنند.
Udaan همچنین در برخی برنامه‌های حمایت از محیط‌زیست مانند: استفاده از آب باران برای نوشیدن و کشاورزی، کاشت درخت، بازیافت فاضلاب، توسعه باغ‌ها و ... مشارکت دارد.

Pratham
Pratham یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های مردم‌نهاد هند است که در سال ۱۹۹۴ با هدف آموزش کودکان زاغه‌نشین در بمبئی شکل گرفت، اما اکنون از نظر جغرافیایی و تنوع حوزه‌های کاری گسترشیافته است.
این سازمان که تلاش برای دسترسی به فرصت‌های برابر آموزشی را ماموریت خود تعریف کرده، گروهی متنوع از داوطلبان را جذب کرده و برنامه‌های آموزشی متنوعی چون آموزش زبان انگلیسی و سوادآموزی به کمک رایانه را طراحی و اجرا کرده؛ برنامه‌هایی که در افزایش آمار ثبت‌نام کودکان در مدرسه‌ها و افزایش سطح یادگیری کودکانی که نمی‌توانند به مدرسه بروند، تاثیر
داشته است.
این سازمان رابطه همکارانه‌ای با حکومت‌های محلی هند دارد و در قالب امضای تفاهم‌نامه با مقامات محلی هشت ایالت هند، تکمیل خدمات آموزشی دولتی به کودکان را دنبال می‌کند.

HelpAge India
این سازمان از زمان تاسیس در سال ۱۹۷۸ میلادی، برای حمایت از سالمندان هند تلاش کرده است. برنامه‌های این سازمان در همکاری با مقامات حکومتی ملی و محلی بر تدوین خط‌مشی‌هایی متمرکز بوده که خدمت‌رسانی به سالمندان را نهادینه کند. از ماموریت‌های این سازمان می‌توان به تلاش برای طرح مسائل و نیازهای افراد سالمند، آگاه کردن این گروه نسبت به حقوقشان و یادآوری به آنها درباره اینکه هنوز می‌توانند نقشی فعال در جامعه داشته باشند، اشاره کرد.

Akshaya Trust
ماموریت اصلی این سازمان مردمی حمایت از ناتوانان جسمی، افراد مطرود، بیماران روانی، بی‌خانمان‌ها، کهنسالان و بیماران است. Akshaya Trust علاوه بر دلجویی و حمایت عاطفی از این افراد، به آنها غذای سالم، امکانات بهداشتی و خدمات توانبخشی ارائه می‌دهد. یکی از برنامه‌های این سازمان ده‌ساله، ارائه‌ وعده‌های غذایی به حدود ۵۰۰ نیازمند در روز است. نام موسس این سازمان در فهرست قهرمانان سال ۲۰۱۰ سی.‌ان.‌ان قرار گرفت.
LEPRA Society
این سازمان بر ارائه خدمات بهداشتی به فقرا، زنان و کودکان متمرکز است. برنامه‌های این سازمان بیش از همه پیشگیری و کنترل بیماری‌هایی چون ایدز(HIV)، جذام، سل و ... را دنبال می‌کند
LEPRA که شعارش «سلامتی در عمل» است، همچنین می‌کوشد با باور به اینکه این بیماری‌ها نتیجه‌ نابرابری و تبعیض اجتماعی است، در کنار خدمات بهداشتی، امید را در آسیب‌دیدگان این بیماری‌ها زنده کرده و به آنها منزلت اجتماعی ببخشد.
* Andishe.shamsi@gmail.com